در خیلی از آپارتمانها انواع و اقسام صداهای ناهنجار و تلویزیون و صدای فریادگونه مکالمات شبانه همسایگان، آن هم تا پاسی از شب، اتفاقی است آشنا و البته ناخوشایند .
این قصه حکایتی تکراری است و تا می‌خواهی به همسایه اعتراض کنی که اندکی آرام‌تر، فریاد برمی‌آید که «چاردیواری اختیاری». این در حالی است که ساکنان آپارتمانها اعم از مالک و مستاجر مکلف‌اند برای ایجاد یک زندگی بهتر، به حقوق سایر همسایگان احترام بگذارند. این یک تکلیف قانونی برای تمامی شهروندان است که با اصول و موازین اخلاقی کاملا مطابقت دارد .
حقوق همسایگی در اسلام
اهمیت حقوق همسایه بسیار زیاد است . مراعات همه آن چیزهایی که نسبت به برادران ایمانی سفارش شده نسبت به همسایه با شدت بیشتری توصیه شده . امام سجاد(ع) در بیان برخی از حقوق همسایگی می فرماید: حق همسایه ات این است که در غیاب او آبرویش را حفظ کنی و در حضورش او را احترام نهی . اگر به او ظلمی شد یاری اش رسانی، دنبال عیبهایش نباشی، اگر بدی از او دیدی بپوشانی، اگر بدانی نصیحت تو را می پذیرد او را در خفا نصیحت کنی، در سختی ها رهایش نکنی، از لغزشش درگذری، گناهش را ببخشی و با او به خوبی و بزرگواری معاشرت کنی .
(خصال، ص ۹۶۵) رسول اکرم(ص) نیز در بیان حقوق همسایگی می فرماید: اگر از تو کمک خواست کمکش کنی، اگر از تو قرض خواست به او قرض دهی، اگر نیازمند شد نیازش را برطرف سازی، اگر مصیبتی دید او را دلداری دهی، اگر خیری به او رسید به وی تبریک گویی . اگر بیمار شد به عیادتش روی، وقتی از دنیا رفت در تشییع جنازه اش شرکت کنی . خانه ات را بلندتر از خانه او نسازی تا جلوی جریان هوا را بر او بگیری مگر آنکه خودش اجازه دهد .
(مسکن الفؤاد، ص ۵۰۱) آن حضرت در بیان کمک های مالی به همسایه فرموده است: به من ایمان نیاورده است آن کس که شب سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد . به من ایمان نیاورده است آن کس که شب پوشیده بخوابد و همسایه اش برهنه باشد . (مستدرک الوسائل، ج ۸، ص ۹۲۴، ح ۷۹۸۹)
حقوق همسایه در قانون
طبق ماده ۱۳۲ قانون مدنی در ارتباط با حدود اختیار مالک در استفاده از ملک خود، وی نمی‌تواند در ملک خود تصرفی کند که مستلزم تضرر همسایه شود .
بر طبق اصل ۴۰ قانون اساسی: « هیچکس نمی‌تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد .» بنابراین حدود استفاده مالک از ملک خود محدود به این است که از این طریق به دیگری آسیبی نرساند. حتی در اصل آزادی نیز این قانون رعایت می‌شود، یعنی آزادی هیچگاه مطلق نیست و بهره‌مندی از آزادی در معنای آسیب رساندن به دیگران و محدود کردن آزادی آنها خلاصه نمی‌شود .
بنابراین کسی نمی‌تواند ادعا کند که در ملک خود هر کاری خواست بکند مثلا ایجاد سروصدای زیاد موجب تضییع حقوق همسایگان خواهد شد و این امر یکی از مواردی است که نشان می‌دهد چهاردیواری اختیاری نیست.
اگر شاخه درخت همسایه وارد حیاط منزل همسایه شد، آیا می توان آن را قطع کرد؟
برابر قانون اگر شاخه درخت کسی داخل فضای خانه یا زمین همسایه شود باید از آنجا برگردانده شود و اگر صاحب درخت چنین کاری نکرد، همسایه معترض می تواند این کار را انجام دهد . ولی اگر امکان بازگرداندن شاخه نباشد، همسایه می تواند آن را از حد خانه خود قطع کند. حالا اگر به جای شاخه درخت، ریشه وارد ملک همسایه شود نیز به همین ترتیب عمل می شود.
البته امروزه این درخت های بلند جای خود را به گیاهان جمع و جور آپارتمانی داده اند . در مقاله گیاهان آپارتمانی با نگه داری آسان ، چند نمونه از این گیاهان معرفی شده اند .
آیا برای انجام این عمل به مجوز قضایی یا مراجعه به نیروی انتظامی نیاز است؟
برای این کار نیازی به اقامه دعوی یا کسب اجازه از دادگاه نیست. البته بدیهی است در صورت بروز اختلاف، طرفین حق مراجعه به دستگاه قضایی را دارند.
همسایه ای برای نوسازی آپارتمان مبادرت به گودبرداری می کند و به این علت خانه مجاور ریزش پیدا می کند. آیا برای این عمل باید خسارت بپردازد؟
برابر ماده ۱۳۲ قانون مدنی هیچ کس نمی تواند در ملک خود تصرفی کند که مستلزم ضرر همسایه شود ؛ مگر تصرفی که به قدر متعارف و برای رفع حاجت یا رفع ضرر از خود باشد . پس اگر همسایه ای برای رفع حاجت یا دفع ضرر از خود چاهی برای فاضلاب حمام بکند و اتفاق این عمل موجب ضرر همسایه شود، مسئولیتی ندارد .
در مورد مساله گودبرداری هم باید گفت اول این که عمل همسایه برای نوسازی باید با هدف رفع نیاز یا دفع ضرر از خودش باشد و دوم این که گودبرداری باید با رعایت مقررات شهرداری و سایر نکات ایمنی صورت گرفته باشد که در این صورت حتی اگر این عمل موجب ضرر دیگری شود همسایه مسوولیتی نخواهد داشت .
این در حالی است که اگر این عمل بدون در نظر گرفتن نکات ایمنی و مقررات و آیین نامه های شهرداری و سایر مراجع ذی صلاح باشد، همسایه مکلف به جبران خسارت همسایه خود است .
اگر مستاجر در ملک مورد اجاره تصرفی خارج از حد متعارف انجام دهد . موجب ورود خسارت به مالک ملک مجاور شود مالک ملک باید علیه چه کسی طرح دعوی کند ؟
مالک ملک باید علیه مستاجر اقامه دعوی کند ؛ اما اگر خسارت وارده نه ناشی از عمل مستاجر بلکه ناشی از وضعیت غیرمتعارف ساختمان مورد اجاره باشد باید علیه مالک ملک، اقامه دعوی شود .
اگر همسایه ای در ملک خود پنجره ای به سمت خانه همسایه دیگر باز کند چه باید کرد؟
هیچ کسی حق ندارد از دیوار خانه خود به خانه همسایه، در باز کند اگر چه دیوار، ملک اختصاصی خودش باشد ولی می تواند از دیوار اختصاصی خود، روزنه یا شبکه باز کند و همسایه حق ندارد او را از عمل منع کند .البته در این حالت می تواند جلوی شبکه و روزنه، دیوار بکشد یا پرده بیاویزد که مانع رویت شود . پس اگر همسایه ای به ساخت طبقه دوم در ملک خود مبادرت کند به نحوی که این ساخت و ساز موجب دید از پنجره یا تراس طبقه دوم به خانه مجاور شود این عمل با رعایت موازین و مقررات ساخت، منعی ندارد . اما همسایه مجاور می تواند جلوی پنجره را دیوار بکشد یا پرده آویزان کند .
چنانچه عمر مفید یک آپارتمان چند طبقه به پایان رسیده باشد . از ساکنان آن فقط یکی از طبقه ها حاضر به تجدید بنا نباشد چه باید کرد؟
در صورتی که به تشخیص ۳ نفر از کارشناسان رسمی دادگستری عمر مفید ساختمان به پایان رسیده یا به هر دلیل دیگر ساختمان دچار فرسودگی کلی شده باشد و بیم خطر یا ضرر مالی و جانی برود و اقلیت مالکان اختصاصی در تجدید بنای آن موافق نباشند، آن دسته از مالکان که قصد بازسازی مجموعه را دارند می توانند با حکم دادگاه با تامین مسکن استیجاری مناسب برای مالک یا مالکانی که از همکاری خودداری می کنند، نسبت به تجدید بنای مجموعه اقدام کنند . پس از پایان عملیات بازسازی و تعیین سهم هر یک از مالکان از بنا و هزینه های انجام شده، سهم آنها را به اضافه اجاره بهایی که برای مسکن اجاره ای پرداخت شده از اموالشان از جمله همان واحد ساخته شده برداشت کنند .
در صورت خودداری از تخلیه واحد از سوی مالک یا مالکان مخالف چه باید کرد؟
مالکی که از همکاری برای تخلیه واحد متعلق به خود خودداری می کند با درخواست مدیر یا مدیران مجموعه از رئیس مجتمع قضایی محل وقوع آپارتمان و پس از احراز تامین مسکن مناسب برای مالک مخالف توسط سایر مالکان، دستور تخلیه آپارتمان صادر می شود .
